Wat is het verschil tussen stemmen en intoneren?
Wat is intoneren?
Waardoor ontstemt een piano?
Wat is een goede luchtvochtigheid?
Hoe kan een goede luchtvochtigheid bereikt worden?
Hoe kan ik een hygrometer ijken?
Hoe vaak moet een piano gestemd worden?
Zijn stemapparaten goed of slecht?
Wat is een onderhoudsbeurt?
Wat is afregelen?
Wat is een studiepiano?
Zijn piano's duur?
Stemmen is het veranderen van de toonhoogte. Intoneren is het veranderen van de klankkleur.
Met intoneernaalden wordt op bepaalde plekken in de hamerkoppen
gestoken. De veerkracht en elasticiteit van het vilt veranderen,
waardoor de klankkleur beïnvloed wordt.
Eerst moet de piano optimaal functioneren. Alle factoren zoals
zangbodem, besnaring, afregeling, etc. zijn van grote invloed op de
klankkleur. Het fijnintoneren vindt meestal pas helemaal aan het eind
van de reparatie of het onderhoud plaats, na een grondige stembeurt.
In tegenstelling tot wat veel mensen denken onstemt een piano niet
zozeer doordat er (veel) op gespeeld wordt, maar door wisselingen in de
luchtvochtigheid. In het algemeen is de luchtvochtigheid 's zomers hoger
dan 's winters. Hierdoor zal de toonhoogte 's zomers stijgen en 's
winters dalen. Helaas meestal niet heel gelijkmatig, waardoor de piano
vals klinkt.
Vloerverwarming kan, vooral als een piano boven een verwarmingsbuis staat, desastreuze gevolgen hebben voor de stemming door de directe verwarming van onderaf.
Het liefst tussen de 50 en 70%, met zo min mogelijk
schommelingen. Onder de 45 á 40% kunnen er schadelijke gevolgen zijn voor
de piano. De zangbodem is van hout en kan scheuren. Mechaniekonderdelen kunnen te veel speling krijgen en daardoor bijgeluiden geven of stuk gaan. Vooral oudere
piano's zijn niet op de droge lucht van centraal verwarmde huizen
berekend.
Bij een te hoge luchtvochtigheid kunnen de snaren gaan roesten en kan er schimmel ontstaan op het mechaniek en de toetsen. Ook kunnen onderdelen in het mechaniek te vast gaan lopen.
Er is een groot aantal apparaten in de handel om te zorgen voor
bevochtiging of ontvochtiging. Sommige worden in of onder het instrument
gemonteerd, andere werken in op de hele ruimte.
Vroeger werden er vaak bakjes met water onderin de piano gezet. Dit
is weinig effectief. Een betere oplossing is het plaatsen van een
hydroceel. Dit is een buis die meestal bovenin de piano gemonteerd
wordt. In het stookseizoen wordt hij iedere paar weken gevuld, door hem
in een bad met water te doen, of door een speciale vulzak te gebruiken.
Bij vorst moet de hydroceel iedere week gevuld worden.
Als dit onvoldoende helpt is het ook mogelijk een apparaat te
plaatsen dat de hele kamer bevochtigt. Er zijn vele soorten: met koud
water, met stoom, met luchtfilters, vernevelaars, hele stille of
luidruchtige, kortom, het is een studie op zich.
De duurste, maar wellicht ook de meest effectieve oplossing is het
laten plaatsen van een piano livesaver. Dit is een combinatie van lucht
bevochtiger en -ontvochtiger, die de door middel van een hygrostaat de
luchtvochtigheid heel stabiel houden. Het geheel wordt onderin de piano,
of onder de vleugel gemonteerd. Vooral bij vloerverwarming kan dit de
stabiliteit van de stemming gunstig beïnvloeden.
Een digitale hygrometer kan niet geijkt worden. Een haarhygrometer
heeft meestal ergens achter- of onderop een klein stelschroefje. Eerst
zoekt u een passende schroevendraaier en legt die klaar voor straks. Dan
legt u de hygrometer ingepakt in een vochtige (vaat)doek of een
washandje. Na een half uurtje pakt u hem weer uit, en stelt de wijzer
met behulp van de schroevendraaier op 98%. Het is van belang dat u dit
direct na het uitpakken doet, want de wijzer zal onmiddellijk
beginnen met teruglopen.
Dit is erg afhankelijk van het instrument, de plek waar hij staat,
(klimaatsverschillen, tocht etc.) en hoe zeer de speler (of de
toehoorder) zich aan valsigheid stoort. De meeste mensen houden een
gemiddelde van 2 keer per jaar aan. Er zijn piano's die echt vaker
gestemd moeten worden, en er zijn piano's die er na anderhalf jaar nog
heel redelijk bijstaan. Feit is wel dat na een paar jaar de piano zo
gezakt kan zijn, dat het niet meer lukt hem in één keer goed te stemmen.
Bovendien ontdekt de pianostemmer vaak als eerste de motten en
eventueel andere onrechtmatigheden.
Voor zalen en studio's gelden overigens heel andere normen: meestal
wordt voor ieder concert, soms voor iedere repetitie, en vaak zelfs in
de pauze van het concert gestemd. Dit heeft niet alleen te maken met het
feit dat de eisen aan de klank hoger zouden zijn. Vaak ontstemt een
instrument veel sneller in een zaal die afwisselend leeg en vol met
mensen is, en te maken heeft met theaterlampen, airco, verwarming, etc.
Niet goed en niet slecht. Een stemapparaat is zoiets als een
rekenmachine voor een boekhouder; het is een hulpmiddel. Veel stemmers
kunnen er iets sneller door werken, en worden er minder moe van. Ook
helpt het bij een lawaaierige achtergrond. Dit betekent uiteraard niet
dat die stemmers hun gehoor uitschakelen, of dat iedereen hiermee
moeiteloos een piano kan stemmen.
Er zijn overigens wel goede en slechte stemapparaten. Een goed
stemapparaat meet veel meer boventonen en kan hierdoor zeer exact de
juiste toonhoogte berekenen.
Een piano is een mechanisch instrument; hoe meer er op gespeeld
wordt, hoe meer het slijt. Daarnaast heeft een piano te lijden van vuil,
vocht, droogte, en soms beesten (motten, muizen). Tijdens een
onderhoudsbeurt aan huis worden eventuele kleine defecten gerepareerd,
wrijfpunten in het mechaniek en onder de toetsen schoon en glad gemaakt,
hamerkoppen geschuurd en netjes op de snaren gericht. Dan wordt het
mechaniek afgeregeld. Daarna kan er eventueel gestemd en geïntoneerd
worden. Dit is meestal één of twee dagen werk.
Het mechaniek van een piano of vleugel bestaat uit duizenden
onderdelen. Die moeten allemaal op elkaar worden afgesteld. Een goede
afregeling zorgt ervoor dat ieder onderdeel van het mechaniek op de
juiste manier en op het juiste tijdstip in beweging wordt gebracht. Dit
is belangrijk om prettig en regelmatig te kunnen spelen, en is van grote
invloed op de klank.
Een studiepiano is een piano die goed functioneert, waarbij het
uiterlijk er wat minder toe doet. Ook hoeft zo'n piano niet de klank van
een concertvleugel te hebben. Het is echter een wijdverbreid
misverstand dat een piano gebrekkig mag zijn voor iemand die net op
pianoles gaat. Integendeel, het is haast omgekeerd evenredig: hoe
slechter de pianist, hoe beter de piano zou moeten zijn. Als een kind op
les zit en nog niets kan, dan werkt een slechtspelende piano alleen maar
tegen. Een concertpianist daarentegen kan soms uit het slechtste
instrument nog muziek halen. Wellicht ietwat overdreven, maar het gaat
tot op zekere hoogte op.
Ook een studiepiano moet technisch in orde zijn en er moet muziek mee
gemaakt kunnen worden.
Op marktplaats word je bedolven onder goedkope of zelfs gratis
instrumenten, waarom zou je dan zo'n dure bij een pianowinkel of
-werkplaats kopen?
Je kunt natuurlijk geluk hebben, en een perfect instrument tegenkomen
voor weinig geld. Maar aan de meeste piano's is al in geen jaren
gewerkt, en zijn op zijn minst aan een onderhoudsbeurt toe. Bij een
betrouwbare winkel of werkplaats is dit standaard gebeurd.
Het komt regelmatig voor dat een piano voor veel geld getransporteerd
is, waarna de stemmer moet concluderen dat er niets mee te beginnen
valt. Zonde van de transportkosten.